Yangın ve patlamaların risk “oluşmadan” önlenmesi
Yara GmbH & Co.KG – Geschäftsbereich Industrial
1994 yılına kadar Kohlensäurewerk Deutchland GmbH, KWD adı ile çalışan firma, 1994-2003 yılları arasında – Hydrogas Intertization Systems olarak faaliyet göstermiştir. 2004 yılında Yara firması tarafından satın alınarak, çalışmalarına devam etmektedir. Yara firması 1905 yılında kurulmuştur. 2016 yılı geliri yaklaşık 12 milyar dolardır, 14,700 çalışanı ile 150 ülkeye satış gerçekleştirilmektedir.
Yanıcı malzeme kullanan tüm işletmelerde olduğu gibi, çimento fabrikalarında toz kömür silolarında, kömür değirmenlerinde, filtrelerinde ve bunun gibi ekipmanlarda; içten içe yanmalar, sıcak noktalar, statik elektrik, kıvılcım ve bunlar gibi herhangi başka bir nedenle kendiliğinden ve aniden başlayan yangınlar ve patlamalar sonucunda can kayıpları ve tesislerde büyük hasarlar oluşmaktadır.
İçten içe yanmalar, elektrik kontağı, metal çarpması ile kıvılcım oluşması veya sıcak noktalar nedeni ile aniden başlayan yangınlar ve patlamalar, sanayi tesislerinde birçok yerde her an karşılaşılabilecek, pusuda bekleyen bir tehlikedir.
Yanda görülen 600 m³ siloda meydana gelen toz patlaması sonrası vakum nedeni ile, silo kullanılmayacak hale gelmiştir.
Uluslararası düzeyde patlamalardan korunma amacı ile ATEX 94/9/AT yönetmeliği uygulanmalıdır. Buna ek olarak, ayrıca aşağıda bazıları belirtilen bir seri Mevzuatlar kullanılmaktadır.
CEN/TR 15281 – VDI 2263-2 – TRBS 2152-2 – BGV C15
Çimento Fabrikalarında fırından veya klinker soğutucudan alınan oksijen seviyesi düşük gaz ile yangın ve patlamalardan korunma etkili bir şekilde sağlanmaktadır.
Ancak bu gaz içinde bulunan O2 miktarı maksimum % 3-4 olmalıdır.
Aksi taktirde sistem içinde oksijen seviyesinin herhangi bir nedenle artmasıyla, gerekli hallerde inertizasyonun sağlaması oldukça uzun süreler alacağından yangın ve patlama riski söz konusu olacaktır…
Bu nedenle ana kumanda PLC alarm seviyelerinin gerçekçi değerlerde tutulması ve ihtiyaç duyulduğunda devreye girecek etkin bir izleme ve yangın ve patlama önleme; inertizasyon sistemi kullanılmalıdır.
Amaç (LOC, Limiting Oxygen Concentration) oksijen konsantrasyonunu sınırlamak, belirli bir seviyede kalmasını sağlamak, patlama oluşması için gerekli risk sınırlarının altında çalışmaktır.
CO2/N2 ile inertizasyon / kömür öğütme tesislerinde toz patlamalarını önleyerek korunma yöntemi
(VDI 2263-2 İnertizasyon Yönetmeliğine göre)
LOC/SOK – Sınırlayıcı Oksijen Konsantrasyonu
(deneysel olarak tanımlanmış oksijen konsantrasyonu)
Bu oranda toz/hava/inert gaz (ör: fırın gazı) karışımı herhangi bir toz patlaması meydana getirmez.
Linyit için bu değer yaklaşık %12 olarak alınır.
MAOC/MMEOK – Maksimum Müsaade Edilen Oksijen Konsantrasyonu
Korunması gereken ekipmanda kesinlikle aşmaması gereken oksijen konsantrasyonudur.
Güvenlik payı olarak LOC değerinin yaklaşık %2-3 düşük değeri kullanılır.
Bu değerin altında bulunan ortamlarda, diğer faktörler ne kadar aşırı olsa bile, hiçbir şekilde yanma veya patlama riski bulunmamaktadır.
Bu nedenle tüm oksijenin inert (durağan) gazlarla yer değiştirilmesine gerek bulunmamaktadır.
Kömür Tozları Kaza Mevzuatı BGV C15 e göre Yangın ve patlamaların önlenmesi yani İnertizasyonun güvenli olarak sağlanması için; kömür değirmeni, filtre ve silo hacimlerinin tamamının inert gazla (ör: CO2) doldurulması gerekmektedir.
Patlayıcı ortam : inert gaz (1 : 1)
2 kg sıvı CO2 = 1 m³ inert gaz
BGV C15 mevzuatına göre;
Hacimlerin tamamının inert gazla (ör: CO2) doldurulması gerektiğinden, Gaz faz CO2 sağlayamadığı için “inertizasyon” amacıyla “yangın söndürme ekipmanlarının” kullanılması uygun değildir.
Ayrıca EIGA Avrupa Endüstriyel Gaz Kurumu, yangın söndürme ekipmanlarının kapalı ortamda kullanılmasının sakıncalı olduğunu kabul etmektedir.
İçten içe yanmaların söndürülmesi için, oksijen konsantrasyonun %2-3 seviyelerine düşürülmesi gerekmektedir. Bu durumda, inertizasyonun ilk kez başlatıldığı sınırlayıcı oksijen konsantrasyon değerine bağlı olarak, inertizasyon prosesi 3-4 kez tekrarlanmalıdır.
Tekrarlanamayan inertizasyon riskli ortamı engelleyemez.
Tekrarlama için mutlaka valf merkezi kullanılmalıdır
Ayrıca; inert gazın dökme olarak değil, harmanlama şeklinde ve ihtiyaç duyan bölgeye en hızlı şekilde gönderilmesi ve burada yaratılan türbülans sayesinde en kısa sürede ortamla karışarak ideal bir inertizasyonun yani korumanın sağlanmasıdır.
Yüksek hız, özel tasarlanmış nozulların kullanımı ile birlikte valf merkezinden ayarlanan basınç sayesinde elde edilebilir. Nozul sayıları ve kapasiteleri, korunacak olan ünitelerin geometrik hacimlerine göre hesaplanmalıdır.
İnertizasyon sisteminin genel tasarımı ve stoklanacak gerekli inert gaz miktarı aşağıdaki kriterlere göre hesaplanmalıdır.
Bu değerler Lafarge, Holcim, Cemex, Heidelberg, gibi önde gelen çimento firmaları ve Avrupa’nın önemli mühendislik ve kömür değirmen üreticileri ile koordineli bir şekilde hazırlanmış, güvenlik standartları olarak geliştirilmiştir.
İhtiyaç duyulabilecek azami inert gaz miktarı bir saat içinde sağlanabilmelidir.
İhtiyaç duyulabilecek azami inert gaz miktarının 2 veya 3 katı güvenlik rezervi olarak stokta bulunmalıdır.
Bu değerlere baz olarak tesisteki toplam hacimler alınmalıdır.
Yangın oluşması için üç koşulun birlikte oluşması ve kritik seviyelere ulaşması gereklidir.
Patlamanın olması için beş elemanın aynı anda birlikte bulunması gerekmektedir.
Konsantrasyonu ile patlayıcı ortamı oluşturan yanıcı özellikteki toz partiküllerin; surekli, sıklıkla veya uzun sürekli olarak bulundukları bölgeler, Avrupa Birliği, ATEX (Atmospheres Explosives – Patlayıcı Atmosferler) Kararnamesine göre Bölge (Zone) 20 olarak tanımlanmaktadır.
ATEX Zone 20 en çok dikkat edilmesi gereken bölgedir.
İnertizasyon yangınları söndüren bir sistem değildir.
Eğer yangın var ise patlama zaten meydana gelmiş olabilir.
İnertizasyon, yanma ve patlama ortamının oluşmasını engelleyen, önleyici bir sistemdir.
Çimento fabrikalarında işletme kolaylığı ve duruş risklerinin azaltılması amacı ile çeşitli ölçülerde öğütülmüş kömür siloları kullanılmaktadır, ancak bu siloların kapasiteleri güvenlik açısından yüksek tutulamamaktadır.
Gerek inertizasyon ve gerekse gaz analiz izleme ve kontrol cihazları direk olarak ana kumandaya bağlanmaktadır. Örneğin; CO2 tank basıncı, sıcaklığı ve dolum seviyesi sürekli olarak kontrol odasından gözlenebilmektedir.
Sistem, tercihe göre tam otomatik olarak veya operatör tarafından çalıştırılabilir. Kurulan sistemler an az 20 yıl çalışacak şekilde tasarlanmakta ve malzeme seçimleri buna göre yapılmaktadır.
Ülkemizde ve dünya çapında çalışmakta olan yüzlerce YARA patlama ve yangın önleme sistemi bulunmaktadır.
Thorwesten kömür siloları, Robecco GmbH izleme/kontrol sistemleri ve Yara inertizasyon sistemleri ile çok yüksek miktarda öğütülmüş toz kömür güvenle stoklanabilir.
|
|
Yanma ve patlamalardan koruma amacı ile kurulan sistemlerde kullanılan malzemeden veya tasarımdan meydana gelen herhangi bir hata veya arıza nedeni ile sistemin yavaş, yetersiz ve etkisiz tepkiler vermesinin maliyeti çok yüksektir. Bu tür sorunlar ne yazık ki oldukça sık yaşanmaktadır.
|
|
|
İşletmelerin inertizasyon sistemleri tamamen güvenilir olmalıdır.
Tüm basınçlı ekipmanlar ve malzemeleri; Evrupa Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliğinde belirtilen şartları sağlayacak özellikte olmalıdır. PED 97/23/EC. |
 |
Sistemlerimiz Türkiye’de, Çimento Sektöründe onlarca yıldır kullanılmaktadır. Zor şartlar altında, en az 20 yıl problemsiz olarak kullanım için tasarlanmakta ve üretilmektedir. Bakım ve yedek parça gereksinimi yok denecek kadar azdır.
Geniş üretim yelpazemiz ve servislerimizle, işletmelerin ihtiyaçlarına yeterli ve güvenli çözümleri sunmaktayız. |
Yüksek basınçlı sistemler diğer sistemlere göre en son teknolojileri sunmaktadır. Düşük basınçlı tank ve bataryalı sistemler ülke ve tesis kapasitelerine göre tercih edilebilir.
Ülkemiz için Yüksek Basınçlı CO2, İnertizasyon Sistemlerimiz uygundur ve bunlar tercih edilmektedir.
Dünya çapında, çalışmakta olan, yüzlerce, inertizasyon, yangın ve patlama önleme, sistemlerimizi kullanan müşterilerimiz bulunmaktadır, yurt içi referanslarımız için ilgili sayfamıza bakınız. Dünya genelinde yüzlerce referans başarımızın ispatıdır.
Dünyada olduğu gibi Türkiye’de Lider :
İnertizasyon Sistemlerinde Bazı Referanslarımız:
Kimkat
Konyaum
Intensiv Filter
Sanafa
Elazığ Çimento
Niğde Çimento
Gaziantep Çimento
Lalapaşa Çimento
Sivas Çimento
Kurtalan Çimento
Akçansa Büyükçekmece Çimento
Akçansa Çanakkale Çimento, 2 adet
Çimsa Eskişehir Çimento
Aslan Çimento
Batıçim Batı Anadolu Çimento
Trabzon Çimento
Adana Çimento
Ünye Çimento
Nuh Çimento
Son referanslarımız :
Akçansa Çimento – Çanakkale Fabrikası yeni yatırımı
Çimsa Eskişehir Çimento Fabrikası yeni yatırımı
AS Çimento Fabrikası, Bucak, yeni yatırımı
Baştaş Başkent Çimento-Vicat, yeni yatırımı
Çimko Çimento ve Beton San. A.Ş. Narlı Çimento Fabrikası yeni yatırımı
Holcim, Qaradağ Sement (Karadağ Çimento) yeni yatırımı
Akçansa Çimento – Büyükçekmece Fabrikası, 570 m3 kurutulmuş lağım-çamuru silosu
Van Çimento Fabrikası yeni tesis yatırımı
Çimentaş Trakya Çimento Fabrikası mevcut sistemin yenilenmesi, modernizasyonu.
Aşkale Çimento Fabrikası mevcut tesisleri
Gümüşhane Çimento Fabrikası yeni tesis yatırımı
İzmir, Çiğli Lağım Çamuru Kurutma ve Çürütme Tesisi, Kurutulmuş Lağım Çamuru Siloları
Çimsa Mersin Çimento Fabrikası
Bursa Çimento Fabrikası
Adoçim Tokat Çimento Fabrikası
Votorantim Sivas Çimento Fabrikası Yeni Fırın Yatırımı
Çimentaş İzmir Çimento Fabrikası
Afyon Çimento Fabrikası
Kavçim Çimento Fabrikası
Oyak Aslan Çimento Fabrikası mevcut sistemin komple yenilenmesi
Batısöke Çimento Fabrikası yeni tesis yatırımı
Çimentaş Elazığ Çimento Fabrikası mevcut sistemin yenilenmesi, modernizasyonu.
Cemtech Global Mühendislik A.Ş. Söğüt Toprak Madencilik Sanayi A.Ş.
Soma Çimento Madencilik Beton San. ve Tic. A.Ş.
Gerçek bir YANGIN ve PATLAMA önleme sistemi :
İnertizasyon sistemidir.
Yangın Söndürme ekipmanı değildir.
CO2 gaz tüpleri gri renktedir.Gaz fazdan hemen sonra, tüpler yarı dolu iken, Süper Kritik halde boşalacak olan CO2 sorun yaratmaktadır.
 |
Azot gaz tüpleri yeşil renktedir. CO2 ye oranla inertizasyon etkisi düşüktür. |
 |
CO2 gaz tüpleri gri renktedir. Gaz fazdan hemen sonra, tüpler yarı dolu iken, Süper Kritik halde boşalacak olan CO2 sorun yaratmaktadır. |
 |
CO2 yangın söndürme tüpleri kırmızı renktedir. Silindir içinde dibe kadar uzanan bir tüp vardır ve tüpten çıkan CO2 sıvı haldedir. |
ENIGA – Avrupa Endüstriyel Gazlar Kurumu raporu :
CO2 nin inertizasyon (yangın ve patlama önleme) amacı ile kullanılmasında statik elektrik yaratma riskleri
Avrupa Endüstriyel Gazlar Kurumu’nun yaptığı açıklamalarda; İnertizasyon amacı ile CO2 kullanılması esnasında, iş güvenliği birimlerine ulaşan birçok raporda, içinde öğütülmüş kömür gibi yanma özelliği olan malzemelerin bulunduğu ekipmanlar ve stok tanklarında patlamalar nedeni ile birçok ölümcül iş kazalarının meydana geldiği belirtilmektedir.
Bu şekilde meydana gelen bazı kazalar aşağıda belirtilmektedir.
2 denizci itfaiyeci, CO2 yangın söndürme tüpü ile 18.9 m³ hacmindeki jet yakıt tankına inertizasyon yaparken meydana gelen patlamada, hayatını kaybetti.
Alva Cape adındaki tankerde, nafta silolarını CO2 “yangın söndürme tüpleri” ile inertize etmeye çalışırken meydana gelen kazada 4 kişi hayatını kaybetti.
Bitburg, Almanya’da 5000 m³ jet yakıt tankına yeni kurulan CO2 yangın-söndürme sisteminin gösterisi esnasında meydana gelen patlamada, izleyicilerden 29 kişi hayatını kaybetmiştir.
Bu olayları takiben yapılan incelemelerden sonra, CO2 tüplerinden silolara bağlanan boru hattının uç noktalarında, inertizasyon esnasında, onlarca kV statik enerji üretildiği ve bu noktalarda biriktiği tespit edilmiştir.
Bu tür bir voltaj, içinde yanıcı malzeme bulunan kapalı bir hacimde, kıvılcım oluşturarak, bir tetik kaynağı haline gelmektedir.
Sıvı CO2 basıncı 5.1 bar seviyelerine indiğinde, bunun sonucu olarak küçük katı parçacıklar formuna, katı CO2 ye (kuru buz) dönüşür. Boru içinde birlikte akmakta olan iki faz, katı ve gaz partikülleri birbiri ve boru iç yüzeyi ile sürtüşerek statik elektrik üretirler.
Meydana gelen kuru buz sayesinde boru hattı bloke olarak CO2 nin risk altındaki bölgeye gitmesi engellenebilir ve ayrıca erime esnasında 100 bar basınç oluşarak tesisata zarar verebilir.
Bu statik elektrik, boru hattının sonunda ve genellikle valfler ve nozullarda, topraklanmamış noktalarda birikirler.
Statik elektriğin 50 – 180 kV/m değerlerine ulaştığı deneylerle tespit edilmiştir.
Aynı şekilde, kuru buz tanecikleri nozuldan çıktıktan sonra da statik elektrik üretebilirler.
Basınç ve CO2 içinde, ekipman veya tank içinde bulunan yabancı malzemeler statik elektrik oluşmasına ek katkıda bulunmaktadır.
İçinde yanıcı özellikte malzeme bulunan ekipman, tank ve silo gibi kapalı hacimlerde inertizasyon amaçlı olarak, kesinlikle CO2 yangın söndürme tüpleri ve içinde buru bulunan tüpler kullanılmamalıdır.
Tüplerin (gri renkli) içinde boru bulunmaması halinde ise, gaz fazda yeterli miktarda CO2 nin sağlanması mümkün olmamaktadır ve basınç 72-74 bar seviyesinin altına düştükçe tüp içinde bulunan CO2 sıvı/gaz karışımı şeklinde, kararsız halde (süper-kritik CO2) olabilir, bu durumda boru hattında karlanma veya kuru buz oluşması meydana gelebilir ve boru hattı tıkanabilir.
Asla sıvı ve süper kritik halde CO2 kullanılmamalıdır.
CO2 nin gaz fazda kullanılması halinde bile, statik elektrik üretilmesini engelleyecek önlemlerin alınması ayrıca tavsiye edilmektedir.
